Θυμός
Ο θυμός είναι μια υγιής αντίδραση του οργανισμού μας όταν αισθανόμαστε απειλημένοι, αδικημένοι ή παραγκωνισμένοι. Η έκφραση του θυμού είναι ζωτικής σημασίας για την ψυχική μας υγεία και για αυτό το λόγο δε θα πρέπει να καταπιέζεται. Ωστόσο, χρειάζεται να γίνεται συνειδητά, με σύνεση και αυτοσυγκράτηση.
Ο εκρηκτικός θυμός
Το να βγαίνουμε εκτός εαυτού φωνάζοντας, καταστρέφοντας ό,τι βρούμε μπροστά μας και επιτιθέμενοι λεκτικά ή και σωματικά σε όποιον έτυχε να βρεθεί απέναντί μας, σίγουρα δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως «υγιής έκφραση θυμού». Μια τέτοια έκρηξη σπάνια έχει ως αιτία το γεγονός που την πυροδότησε. Πιθανότερα, υπάρχουν άλλες αιτίες που βρίσκουν αφορμή για να εκδηλωθούν ή το συγκεκριμένο γεγονός «χτυπάει καμπανάκια» μέσα μας για να θυμηθούμε ότι έχουμε ξαναβρεθεί σε παρόμοια κατάσταση στο παρελθόν. Έτσι, καταλήγουμε να θυμώνουμε για όλες τις φορές που συνέβη αυτό το γεγονός, με αποτέλεσμα ο θυμός μας να είναι πολλαπλάσιος της σοβαρότητας της κατάστασης.
Ο καταπιεσμένος θυμός
Πολλοί άνθρωποι αδυνατούν να διαχειριστούν το θυμό τους εποικοδομητικά όχι επειδή τον εκφράζουν πάντα, άμεσα και έντονα, αλλά αντιθέτως επειδή αδυνατούν να το κάνουν. Καταπιέζουν το θυμό και τα συναισθήματά τους, δίνουν πάντα «τόπο στην οργή» φοβούμενοι τη σύγκρουση, την καταστροφή της σχέσης ή τη διατάραξη της ησυχίας. Ο θυμός αυτός, ωστόσο, δεν «εξατμίζεται», απλά αλλάζει μορφή. Γίνεται πονοκέφαλος, στομαχόπονος, τρίξιμο των δοντιών στον ύπνο και διαρκής ευερεθιστότητα. Η χρόνια συσσώρευσή του μας κάνει γκρινιάρηδες και παράξενους. Καταλήγουμε να νιώθουμε «αόρατοι» για τους άλλους, αφού οι επιθυμίες μας ποτέ δε λαμβάνονται υπόψη, και αισθανόμαστε αδικημένοι και θύματα των περιστάσεων.
Διαχείριση θυμού
Σκοπός της θεραπείας διαχείρισης θυμού είναι να μπορέσουμε να αναγνωρίσουμε τις βαθύτερες αιτίες που κρύβονται πίσω από τα εκρηκτικά ξεσπάσματα ή την καταπιεσμένη οργή μας. Αφού ανακαλύψουμε το «γιατί» θυμώνουμε, έπειτα μπορούμε να εστιάσουμε στο «πώς» να θυμώνουμε αποτελεσματικά, εκφράζοντας τα συναισθήματά μας και τα θέλω μας. Η υγιής έκφραση του θυμού είναι θετική τόσο για τον εαυτό μας όσο και για τις σχέσεις μας με τους άλλους, που χτίζονται επάνω σε γερά θεμέλια.
«Ο θυμός δεν είναι ποτέ χωρίς λόγο. Αλλά σπάνια έχει έναν καλό.»
Benjamin Franklin (συγγραφέας, πολιτικός, επιστήμων, εφευρέτης και στρατιωτικός)
Ο θυμός είναι ένα συναίσθημα που εμφανίζεται συνήθως όταν ένας άνθρωπος ή μια κατάσταση φαίνεται να μας έχουν ταράξει, προσβάλλει ή αρνηθεί κάτι που επιθυμούμε. Έτσι, πολλές φορές ο θυμός μπορεί να είναι μια ευκαιρία για να εκφράσουμε αρνητικά συναισθήματα, να θέσουμε δικά μας όρια και να κινητοποιηθούμε έτσι ώστε να βρούμε λύσεις στα προβλήματα που μας απασχολούν. Ο υπερβολικός θυμός, ωστόσο, φαίνεται να έχει περισσότερα αρνητικά από θετικά αποτελέσματα, καθώς αυξάνει την καρδιακή πίεση και σε συνδυασμό με αλλαγές που γίνονται στον εγκέφαλο και το σώμα μας την ώρα που είμαστε θυμωμένοι, κινδυνεύει τόσο η σωματική όσο και η ψυχική μας υγεία.
Συμπτώματα παθολογικού θυμού
Οι περισσότεροι άνθρωποι θυμώνουν αρκετές φορές την εβδομάδα για ένα σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα, με σοβαρές ή λιγότερο σοβαρές αφορμές. Όταν, ωστόσο ο θυμός γίνεται σχεδόν καθημερινό φαινόμενο, η διάρκειά του αυξάνεται και η έντασή του διογκώνεται, τότε πιθανώς έχει περάσει τα όρια του φυσιολογικού και γίνεται παθολογικός. Κάποια άλλα σημάδια που δείχνουν ότι ο θυμός έχει ξεπεράσει τα φυσιολογικά του όρια είναι όταν οι αντιδράσεις του ανθρώπου που είναι θυμωμένος γίνονται σωματικές και χτυπάει ή έχει την τάση να χτυπήσει αντικείμενα ή άλλους ανθρώπους. Επίσης, όταν ο θυμός αρχίζει να έχει σοβαρό αντίκτυπο στις διαπροσωπικές σχέσεις, οι οποίες δείχνουν να φθείρονται λόγω της βίας, τότε πιθανόν έχει έρθει η ώρα να επισκεφτεί το άτομο κάποιον ψυχολόγο.
Κίνδυνοι παθολογικού θυμού
Έρευνες έχουν δείξει ότι οι άνθρωποι που παρουσιάζουν έντονες εκρήξεις θυμού βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνο για καρδιαγγειακά επεισόδια τις δύο ώρες που ακολουθούν το ξέσπασμα σε σχέση με εκείνους που διατηρούν την ψυχραιμία τους. Επίσης, οι άνθρωποι που υποφέρουν από καρδιαγγειακά νοσήματα ή έχουν ιστορικό καρδιαγγειακών επεισοδίων παρουσιάζουν σχεδόν 5 φορές υψηλότερο κίνδυνο εμφράγματος του μυοκαρδίου μετά από έντονα ξεσπάσματα θυμού. Ο λόγος για τους παραπάνω κινδύνους έχει να κάνει με τις αντιδράσεις του παρασυμπαθητικού συστήματος του οργανισμού όταν θυμώνουμε. Η αναπνοή γίνεται γρήγορη και έντονη, αυξάνεται η έκκριση ορμονών και η πίεση στις αρτηρίες μας μπορεί να αποβεί μοιραία. Επίσης, ο εγκέφαλος και η καρδιά μπορεί να μην γεμίζουν με το οξυγόνο και το αίμα που χρειάζονται, γεγονός που αυξάνει τον κίνδυνο για καρδιαγγειακά και εγκεφαλικά επεισόδια.
Αντιμετώπιση του θυμού
Όταν πια ο θυμός έχει αρχίσει να δημιουργεί προβλήματα στην καθημερινή ζωή του ατόμου, είτε με τη μορφή διαπροσωπικών συγκρούσεων στην οικογένεια ή στην εργασία, είτε αν τα πράγματα φαίνεται να ξεφεύγουν από τον έλεγχο και εγκυμονούν κίνδυνοι για τη σωματική ακεραιότητα άλλων ανθρώπων, τότε συνήθως το άτομο απευθύνεται σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας για τον έλεγχο του θυμού του.
Υπάρχουν τρεις συνηθισμένες στρατηγικές για τον έλεγχο του θυμού. Η πρώτη ονομάζεται «προοδευτική χαλάρωση» και στοχεύει στην εκμάθηση τεχνικών χαλάρωσης που θα χρησιμοποιεί το άτομο σε καταστάσεις που βιώνει θυμό. Ο ψυχολόγος συνήθως ζητάει από το θεραπευόμενο να σκεφτεί μια κατάσταση, η οποία συνήθως τον/τη βγάζει εκτός εαυτού και ταυτόχρονα ο ίδιος προσπαθεί να τον κάνει να χαλαρώσει. Η ίδια διαδικασία ακολουθείται μέχρις ότου ο πελάτης να είναι σε θέση να χαλαρώσει μόνος του όταν νιώθει ότι ο θυμός του διογκώνεται. Η διάρκεια της συμβουλευτικής θεραπείας είναι περίπου οχτώ με δέκα συνεδρίες, καθώς θεωρείται ότι σε αυτό το διάστημα κάποιος με έντονα προβλήματα θυμού μπορεί να φτάσει σε ένα μέσο επίπεδο. Μια άλλη στρατηγική αντιμετώπισης του θυμού είναι η γνωστική θεραπεία, η οποία στοχεύει στην αντικατάσταση δυσλειτουργικών σκέψεων με άλλες πιο λειτουργικές. Σύμφωνα με τη γνωστική θεραπεία όλοι οι άνθρωποι κάνουμε σκέψεις οι οποίες δεν είναι ούτε σωστές ούτε λειτουργικές, με την έννοια ότι δεν βοηθούν στη διατήρηση της ψυχικής μας υγείας. Έτσι, μέσω της θεραπείας, ο ειδικός ψυχικής υγείας προσπαθεί να βοηθήσει τον πελάτη να αναγνωρίσει αυτές τις δυσλειτουργικές σκέψεις κι έπειτα να τον βοηθήσει να βρει νέες, λειτουργικές οι οποίες θα τον βοηθήσουν να μην θυμώνει έντονα. Τέλος, η εκμάθηση δεξιοτήτων μπορεί να βοηθήσει σημαντικά στην διαχείριση του θυμού. Για παράδειγμα οι γονείς που φτάνουν σε υψηλά επίπεδα θυμού με τα παιδιά τους μπορεί να βοηθηθούν μαθαίνοντας νέους τρόπους επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης με αυτά.
Ξεσπάσματα θυμού σε παιδιά
Τα έντονα ξεσπάσματα θυμού σε πολύ μικρά παιδιά καθώς και η περίοδος της εφηβείας που συνοδεύεται από μεγάλες εκρήξεις θυμού συνήθως δεν ανησυχούν ιδιαίτερα τους γονείς. Πολλά παιδιά σχολικής ηλικίας, ωστόσο, φαίνεται να θυμώνουν πολύ συχνά, χωρίς ιδιαίτερες αφορμές και ξεσπώντας έντονα με φωνές, κλάματα ή και σωματική βία προς άλλους ή προς τον εαυτό τους. Επίσης, δεν είναι ασυνήθιστο τα παιδιά να προσφεύγουν σε απειλές και εκβιασμούς προς τους γονείς τους ή άλλους. Σε αυτές τις καταστάσεις πολλοί γονείς ενδίδουν στις απαιτήσεις τον παιδιών τους υπολογίζοντας μόνο την άμεση επιτυχία: το παιδί θα σταματήσει να κλαίει μόλις πάρει αυτό που θέλει. Μακροπρόθεσμα, ωστόσο, το παιδί εκπαιδεύεται σε μία διαδικασία όπου ζητάει ξεσπώντας, θυμώνοντας και κλαίγοντας και οι γονείς αργά ή γρήγορα θα εκπληρώσουν την επιθυμία του. Αυτή η διαδικασία, όπως είναι φυσικό, δεν προετοιμάζει το παιδί για μελλοντικές κοινωνικές συνθήκες, όπου ο θυμός δεν θα αποφέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα, παρά το οδηγεί να νιώθει ματαίωση και απογοήτευση κάθε φορά που δε θα πετυχαίνει το σκοπό του.
Τα παιδιά μαθαίνουν πολύ ευκολότερα από τα παραδείγματα παρά από τη θεωρία. Συνεπώς, οι γονείς θα πρέπει να μάθουμε στα παιδιά μας όχι να μην θυμώνουν, αλλά το πώς να θυμώνουν. Τα αποδεκτά όρια στο θυμό πρέπει να ακολουθούνται από όλα τα μέλη της οικογένειας και τα παιδιά να γνωρίζουν το σημείο μέχρι το οποίο ο θυμός τους γίνεται αποδεκτός από τους γονείς ή τα αδέρφια. Επίσης, είναι σημαντικό τα παιδιά να μάθουν ότι ο θυμός είναι ένα συναίσθημα για το οποίο δεν πρέπει να νιώθουμε φόβο ή ντροπή, πρέπει απλά να μάθουμε να το ελέγχουμε και να το εκφράζουμε με συγκεκριμένο τρόπο. Έτσι, οι γονείς θα πρέπει να αναγνωρίζουν το θυμό των παιδιών τους και να τον ονομάζουν ως τέτοιον, μαθαίνοντας στα παιδιά να βρίσκονται σε επαφή με τα συναισθήματά τους και δείχνοντάς τους με ποιον τρόπο να τα διαχειριστούν.